Aracı değişken
diğer ismi ile mediatör değişken analizi için AMOS, SPSS, LISREL, SmartPLS gibi
farklı programlar kullanılabilmektedir. Aracı (mediatör) ve düzenleyici
(moderatör) değişkenler hakkında daha fazla bilgi almak isterseniz şu linkten ilgili
makalemi inceleyebilirsiniz. Hangi program kullanılırsa kullanılsın aracılık
etkisinden söz edebilmek için bazı şartların karşılanması gerekmektedir. Bu
makalede Boostrap ve Sobel Testi kullanılarak aracılık etkisinin nasıl test edilebileceği hakkında özet bilgiler sunmaya çalışacağım.
Boostrap Yöntemi ile Aracılık etkisi nasıl test edilir?
Bootstrap yöntemi,
karmaşık matematiksel formüllerden ziyade anlaşılması ve kullanılması kolay basit matematiksel formüllere dayanmaktadır. Bu yöntemin çoklu normal dağılım
varsayımı gibi bazı önemli varsayımların karşılanamadığı durumlarda
kullanılabildiği ve güvenilir sonuçlar verdiği gözlenmiştir. Bu makalede Boostrap
yönteminin temellerine inilmeyecektir. Zaten AMOS, SPSS ve SmartPLS gibi
programlar bu yöntemin uygulanmasına ve sonuçların bir çırpıda elde edilmesine
imkân vermektedir. Araştırmacıya düşen bu yöntem ile elde edilen sonuçları
yorumlamak ve çıkarımda bulunmaktır.
Boostrap Yönteminde
şu durumlar elde edilebilirse aracılık etkisinden söz edilebilir;
- .X bağımsız değişken ve Y bağımlı değişken olmak üzere, bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki doğrudan etkisi istatistiksel olarak anlamlı olmalıdır. Bunun için AMOS programı ile aşağıdaki model oluşturularak test edilebilir. Elde edilen Beta katsayısının istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığı incelenebilir. Eğer doğrudan etki istatistiksel olarak anlamlı ise bir sonraki aşamaya geçilebilir. Eğer anlamlı değil ise aracılık etkisinin incelenmesi işlemi, gerekli varsayım karşılanamadığı için, bu aşamada sona erer.
- İkinci durum için aşağıdaki şekil referans alınabilir. Şekilde X bağımsız, Y bağımlı ve Z Aracı değişken olarak modelde yer almaktadır. Aracı değişken (Z) model dahil edildiğinde, bağımsız değişkenin (X) bağımlı değişken (Y) üzerindeki etkisinin bir kısmı aracı değişken (Z) üzerinden gerçekleşmektedir. Buna X’in Y üzerindeki dolaylı etkisi denmektedir. İşte bu dolaylı etkinin de istatistiksel olarak anlamlı olması gerekmektedir. Bunun için yine AMOS ile aşağıdaki model oluşturularak test edilebilir. Dolaylı etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığı incelenebilir. Eğer anlamlı bir etki elde edilebilir ise bir sonraki aşamaya geçilebilir.
 |
- Üçüncü ve son durum ise VAF değeri hesaplanarak kontrol edilmektedir.
VAF=
Dolaylı etki/toplam etki*100 formülü ile elde edilmektedir.
- VAF > %80 ise full mediation, yani tam aracılık etkisi oluşmaktadır,
- %20 ≥ VAF ≥ partial mediation, yani kısmi aracılık etkisi oluşmaktadır,
- %20 > VAF ise aracılık etkisinin oluşmadığı ifade edilmektedir.
Kaynak: (Preacher ve Hayes, 2004; 2008)
Sobel Testi ile Aracılık etkisi nasıl gerçekleştirilir?
Sobel testinin
kullanılabilmesi için normal dağılım ve çoklu normal dağılım varsayımlarının
karşılanmış olması gerekmektedir. Sobel testi için internette ücretsiz hizmet
veren siteler bulunmaktadır. Araştırmacı sadece istenilen değerleri girmesi
durumunda sobel testi sonucunu elde edebilmektedir. Şu linkten sobel testi analizi
yapan siteye ulaşabilirsiniz. Siteye girdiğinizde aşağıdaki tabloya ilgili
değerleri girmeniz istenecektir.
 |
| Sobel testi için girilmesi gereken değerler |
X: Bağımsız değişken, Y: Bağımlı değişken ve M: Aracı değişken
Input
sütunundaki a ve Sa değerlerini elde edebilmek için yukarıdaki
modelde gösterilen X in Y üzerindeki etkisi basit doğrusal regresyon analizi
ile test edilmelidir. Bunun için SPSS kullanılabilir. Bu şekilde X in Y üzerindeki etkisini gösteren standart
olmayan Beta katsayısı a değerini ifade edecektir. Standart olmayan Beta
katsayısına ait Standart hata değeri ise Sa değerini gösterecektir.
Input sütunundaki
b ve Sb değerlerini elde edebilmek için ise yukarıdaki modelde
gösterilen X ve M’nin aynı anda (enter yöntemi ile) Y
üzerindeki etkisi basit doğrusal regresyon analizi ile test edilmelidir. Bu
şekilde M nin Y üzerindeki etkisini gösteren standart olmayan Beta katsayısı b
değerini ifade edecektir. Standart olmayan Beta katsayısına ait Standart hata
değeri ise Sb değerini gösterecektir. Elde edilen değerler yukarıda gösterilen tabloya girildikten
sonra Calculate butonuna basılarak; sobel test değeri, std. Hata değeri ve p
anlamlılık değeri elde edilmektedir. Anlamlılık değeri 0,05'ten küçük ise aracılık etkisinden bahsedilebilir.
Aracı ve düzenleyici değişken analizleri ve raporlama için profesyonel destek almak isterseniz bize ulaşabilirsiniz,
destek@neoistatistik.com
